Tôi cảm thấy như đang đặt chân vào “Công viên Kiến trúc” tuyệt đẹp, chứ không phải nơi duy nhất tại Đông Dương và Việt Nam có lò phản ứng hạt nhân.
Duy nhất lò phản ứng hạt nhân ở Đông Dương
Mỗi khi có dịp đến lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, tôi luôn mang theo máy ảnh để chụp lại những hình ảnh đặc biệt. Đây là lò phản ứng duy nhất ở Đông Dương do KTS Ngô Viết Thụ thiết kế. Ông là kiến trúc sư Việt Nam đầu tiên đoạt giải “Khôi nguyên La Mã” về kiến trúc và đã thiết kế Dinh Độc Lập sau này.
Hành trình khám phá lịch sử của Lò Phản Ứng Hạt Nhân Đà Lạt
Cuối năm ngoái, tôi gọi điện hỏi PGS.TS Nguyễn Nhị Điền – Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt: “Anh ở đâu? Tôi muốn tặng anh một cuốn sách ảnh cũ về Đà Lạt”. Anh trả lời: “Tôi đang ở lò, hãy đến đây”. Tôi ngay lập tức lái xe đến viện và thấy trợ lý của anh đợi ở cổng. Tuy nhiên, tôi vẫn phải đăng ký với công an bảo vệ và xác nhận tôi là nhà báo, nhưng đó chỉ là quy định bình thường.
Viện trưởng Điền rất thông minh, điềm đạm, lịch sự và thân thiện. Anh thuộc dạng “bao năm vẫn trẻ”. Tôi đã quen anh được hơn 20 năm (trong một sự giao lưu bóng bàn), và anh “vẫn còn như thế”. Mỗi lần gặp nhau, chúng tôi luôn trò chuyện thân mật. Tôi hỏi: “Viện có điều gì mới không?”. Anh trả lời rằng vào tháng 3/2014, Viện sẽ kỷ niệm 30 năm hoạt động an toàn của lò.
Thời gian trôi qua nhanh quá, đã tới tháng ba của Tây Nguyên. Cuối tuần qua, để đợi anh trở về từ công tác ở nước ngoài, tôi hẹn anh để thu thập thông tin. Gặp gỡ anh, tôi ngay lập tức hỏi: “Trong 30 năm hoạt động của lò, có nhiều thành tựu đáng khen ngợi phải không?”. Mà không cần tài liệu, anh trả lời như “thuộc lòng”: “Có rất nhiều thành tựu, nhưng điều đáng chú ý nhất là sau 20 tháng thực hiện dự án khôi phục và mở rộng, vào ngày 20/3/1984, lò phản ứng hạt nhân của Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt chính thức đi vào hoạt động, với công suất danh định 500 kW (gấp đôi so với lò TRIGA trước đó). Từ tháng 2/1985, các chuyên gia từ Liên Xô đã đến và Viện tự vận hành lò để nghiên cứu, ứng dụng và đào tạo nguồn nhân lực hạt nhân cho đất nước”.
Tôi curioustin tưởng hỏi: “Có thể khám phá thêm chi tiết nữa không?”. Anh kể rằng trong suốt 30 năm qua, lò phản ứng đã hoạt động an toàn trong hơn 38.000 giờ. Viện đã tiến hành nghiên cứu và ứng dụng công nghệ hạt nhân cho nhiều lĩnh vực như y tế, địa chất, dầu khí, điện lực, nông nghiệp, giao thông, sinh học và môi trường với hiệu quả cao.
Trong lĩnh vực y tế, Viện cung cấp sản phẩm phóng xạ cho 25 bệnh viện trong nước (chẩn đoán và điều trị cho hơn 300.000 lượt bệnh nhân mỗi năm). Hiện nay, Viện có gần 200 cán bộ viên chức, trong đó có 3 Phó Giáo sư, 8 Tiến sĩ, 35 Thạc sĩ, hơn 90 Cử nhân và Kỹ sư, 11 Sinh viên nghiên cứu.
Thành tựu đáng tự hào của Viện nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt
Gần đây, Viện đã thành công trong việc chuyển đổi nhiên liệu của lò phản ứng hạt nhân từ nhiên liệu giàu sang nhiên liệu thấp (được cộng đồng quốc tế khen ngợi). Các nghiên cứu và ứng dụng của Viện đã đóng góp vào sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, và đã tạo niềm tin để Viện tham gia vào các dự án năng lượng hạt nhân mới của quốc gia.
Trong suốt 30 năm qua, Viện đã được Nhà nước trao tặng 3 Huân chương Lao động (Hạng Nhất, Hạng Nhì, Hạng Ba), Huân chương Độc lập Hạng Ba (năm 2014), nhiều Cờ thi đua, Bằng khen từ Chính phủ và các Bộ ngành Trung ương và tỉnh Lâm Đồng. Tôi hỏi: “Viện có cơ chế mới không?” Anh chậm rãi trả lời rằng từ năm 2014, Viện chuyển sang cơ chế tự chủ và tự chịu trách nhiệm (theo Nghị định 115/2005) để đảm bảo sự ổn định và phát triển. Đây là bước ngoặt đánh dấu sự trưởng thành của Viện.
Viện đang tăng cường xây dựng cơ sở vật chất, nguồn nhân lực và mở rộng quan hệ quốc tế, đặc biệt là với Nga. Nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong quá trình hội nhập và phát triển của đất nước. Viện sẽ tích cực tham gia dự án xây dựng Trung tâm Khoa học Công nghệ hạt nhân với lò phản ứng mới (công suất gấp 30 lần so với lò Đà Lạt hiện tại) và 2 dự án xây dựng Nhà máy Điện hạt nhân ở Ninh Thuận.
Kế hoạch trong tương lai
Tôi hỏi tiếp: “Về kế hoạch sử dụng lò phản ứng Đà Lạt trong tương lai thì sao?” Anh suy nghĩ một chút rồi nói rằng, Viện sẽ tiếp tục vận hành lò một cách an toàn và hiệu quả ít nhất đến năm 2023. Viện sẽ tập trung nghiên cứu và ứng dụng công nghệ hạt nhân, trở thành địa chỉ đáng tin cậy để đào tạo nguồn nhân lực hạt nhân chất lượng cao cho đất nước. Viện cũng sẽ tạo điều kiện tốt nhất để sinh viên các trường đại học thực tập và nghiên cứu. Các ứng dụng và sản xuất đồng vị phóng xạ số lượng lớn sẽ được thực hiện trong lò phản ứng mới với công suất cao hơn…
Tổng quan về kiến trúc của lò
Khi rời phòng làm việc của Viện trưởng, tòa nhà lò phản ứng hình trụ bằng bê tông cao chót vót đã hút tôi. Tôi liên tưởng đến “mô hình nguyên tử” mà chúng tôi học trong trường trung học, với hình dạng hình elip.
Lò phản ứng hình trụ chính giữa được gọi là “hạt nhân”, các phòng làm việc của Viện được xếp theo dạng vòng cung “ôm” lấy lò, giống như các electron quay quanh hạt nhân. Thì mới biết, KTS Ngô Viết Thụ là người Việt Nam đầu tiên đoạt giải “Khôi nguyên La Mã” về kiến trúc và đã thiết kế Dinh Độc Lập (nay là Dinh Thống Nhất) nổi tiếng. Ông là một nhà kiến trúc sư hàng đầu của Việt Nam, sử dụng ngôn ngữ kiến trúc để tái hiện đặc tính của lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt.
Tôi xin phép chụp lại bức ảnh của lò và nghĩ rằng, đây là lò phản ứng hạt nhân duy nhất và không thể nào có thêm ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Tôi có cảm giác như đang lạc vào “Công viên Kiến trúc” tuyệt đẹp đến mê hồn, chứ không phải đây là lò phản ứng hạt nhân duy nhất ở Việt Nam và Đông Dương, nằm trên một ngọn đồi xinh đẹp với nhiều loài hoa quý nở rộ suốt bốn mùa.
Du lịch đến Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, tại sao không?
Là một người hay mơ mộng, tôi tin rằng trong tương lai, khi lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt không hoạt động nữa, đó sẽ trở thành điểm du lịch nổi tiếng của Việt Nam. Khi tôi chia tay Viện trưởng Nguyễn Nhị Điền, tôi nói đùa: “Khi lò Đà Lạt ‘nghỉ hưu’, anh cho tôi kinh doanh du lịch nhé? Chỉ riêng việc chụp hình lò, một lần nhấn nút máy ảnh có thể mang về hàng chục tỷ đồng mỗi năm”. Anh cười tươi và đáp: “Khi đó, chúng ta sẽ cạnh tranh để thắng nhé”. Chúng tôi nói chuyện thoải mái và vui vẻ. Khi đến cổng Viện, tôi quay đầu và chụp thêm vài bức hình… để minh họa cho bài viết này.
Hà Hữu Nết
Kiến trúc
