Kiều mạch là một loại cây thân thảo, quả có 3 góc được gọi là Mạch ba góc. Đây là cây có hoạt chất chính là Rutin- một chất có tác dụng bảo vệ sức bền của thành mạch máu và cải thiện tình trạng tăng huyết áp.
Kiều mạch là cây gì?
Tên gọi
- Tên khoa học: Fagopyrum esculentum Moench. Họ Rau răm (Polygonaceae).
- Nơi khác còn gọi là tam giác mạch, lúa mạch đen, mạch ba góc, sèo.
Mô tả cây
- Cây thân thảo có nhiều cành, thân cao từ 0,4m đến 1,7m, màu xanh hoặc đỏ.
- Lá đơn nguyên, phiến lá hình tim hoặc mũi giáo, lá mọc bên dưới thân thường có phiến hình tim, lá mọc bên trên ngọn cây thường có hình mũi giáo và không có cuống.
- Hoa tự chùm mọc ở đầu nhánh hoặc nách lá, vòng bao hoa màu trắng hoặc đỏ phớt hồng.
- Quả khô có 3 góc gồm 2 lớp vỏ, lớp vỏ ngoài đen xám khi già, lớp vỏ hạt vỏ trong mọng, màu trắng vàng.
- Hạt có nội nhũ bột lớn, phôi thẳng, hình lá xếp nếp.
Phân bố, thu hái
- Kiều mạch có thể phân bố ở độ cao lên tới 2200m và được trồng ở Trung Quốc, Nhật Bản và châu Âu từ thế kỷ 15.
- Ở Việt Nam, cây được trồng ở vùng núi cao phía bắc các tỉnh như Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên.
- Cây sinh trưởng tốt ở vùng khí hậu ẩm, mát với nhiệt độ 15-22 độ C, mùa hoa từ tháng 6 đến tháng 10, mùa quả từ tháng 6 đến tháng 11.
Bộ phận dùng
- Có thể dùng toàn cây nhưng chủ yếu là dùng lá và hoa để chiết Rutin.
- Một số vùng còn trồng cây để lấy hạt thay lúa ngô làm thức ăn cho người và gia súc.
Thành phần hóa học
- Các bộ phận đều chứa một loại Glycosid là rutosid hay rutin. Tỉ lệ rutin thay đổi tùy theo bộ phận, mùa thu hái và cách phơi sấy.
- Rễ chứa oxymethyl anthraquinon. Bột quả chứa protein, đường khử, tinh bột.
- Hạt còn chứa nhiều loại chất khoáng khác như sắt, kẽm, selen.
Tính vị, quy kinh
- Vị chát, hơi cay, tính bình. Quy vào kinh Tỳ, Vị, Đại trường.
Tác dụng của Kiều mạch
Dùng kiều mạch để làm gì?
- Kiều mạch có tác dụng tiêu thũng, giải độc, thanh nhiệt, lợi thấp. Lá cây được sử dụng để nấu canh giúp sáng mắt, thính tai, tiêu sưng, chữa mụn nhọt, lở loét ngoài da.
- Cây cũng được trồng để thay thế ngô lúa làm thức ăn cho người và gia súc. Ở các nước Châu Âu thường sử dụng để chiết xuất rutin.
Tác dụng dược lý được nghiên cứu
- Kiều mạch có tác dụng giảm cholesterol máu, hạ áp, chống oxy hóa và cải thiện chức năng tiêu hóa.
- Các polyphenol trong kiều mạch có tác dụng chống thoái hóa tế bào thần kinh, bảo vệ gan, bảo vệ DNA, và giúp ngăn ngừa ung thư.
- Hạt kiều mạch cũng có thể hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường và giúp cải thiện các vấn đề về tiêu hóa.
Cách sử dụng Kiều mạch
- Theo một số tài liệu, kiều mạch có 2 loại: một loại có vị đắng, cần luộc kỹ trước khi dùng; loại thứ hai ít đắng hơn, có thể dùng ăn trực tiếp mà không cần luộc bỏ nước.
Bài thuốc từ Kiều mạch
- Chữa cơ thể suy nhược, ra mồ hôi trộm: 500g bột trộn một ít đường đỏ và nước, nướng chín và ăn liên tục trong vài ngày.
- Chữa ban xuất huyết, xuất huyết đáy mắt và huyết áp cao: 4 ngó sen và 100g lá tươi, sắc uống trong ngày.
- Chữa khí hư ở phụ nữ: có thể dùng bột kiều mạch trộn với long trắng trứng gà, sau đó hấp chín và ăn khi nóng.
- Dùng bột kiều mạch thay sữa rửa mặt: bột kiều mạch trộn với nước tạo thành hỗn hợp sệt như cháo, sau đó dùng hỗn hợp này như một loại sữa rửa mặt, massage mặt và rửa lại với nước sạch.
Lưu ý khi sử dụng Kiều mạch
- Cần thận trọng khi dùng cho người có tình trạng yếu, mắc bệnh ung thư và dễ dị ứng, người tỳ vị hư hàn.
- Tránh cử phèn chua và thịt heo trong thời gian dùng kiều mạch.
- Có thể gây dị ứng ánh sáng, rát mũi, viêm niêm mạc mắt và viêm phế quản, cần thận trọng.
- Nên kết hợp với các loại ngũ cốc khác để giảm tính nê trệ và mệt mỏi.
Kiều mạch là một loại cây ngũ cốc với giá trị dinh dưỡng cao. Loài cây này còn có tác dụng trong điều trị và ngăn ngừa các bệnh lý tim mạch, chống xơ vữa mạch máu, chống oxy hóa và ngăn ngừa ung thư. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, hãy tìm hiểu và tham vấn ý kiến chuyên gia để sử dụng một cách hiệu quả và an toàn nhất.
